MBO gaat experimenteren met cross-over opleidingen.
MBO opgeleiden vormen de ruggengraat van de samenleving en vormen daarmede een essentiële pijler onder ons verdienmodel van de Nederlandse economie. Die economie verandert in een rap tempo. Denk maar aan de opkomst van e-commerce, de sluiting van tientallen retailzaken, maar ook de veranderingen in de zorg en de start van Smart Industry als voorloper van de digitalisering van onze samenleving. Nu het MBO de kans krijgt om experimenteel cross-overs te ontwikkelen kan het MBO een echte cross-over sector worden. Noblesse, oblige vandaar de vraag naar het hoe en wat. Is een cross-over een kansenkraker of een hersenbreker ??!
Cross-over kwalificatie MBO
Met een cross-over kwalificatie wordt bedoeld: een kwalificatie die niet bij één domein behoort, maar waarin delen van kwalificaties uit twee of meer domeinen worden samengevoegd tot een nieuwe, domein overschrijdende kwalificatie.
Het experiment cross-overs heeft ten doel het mogelijk te maken dat mbo-instellingen in samenwerking met het bedrijfsleven snel kunnen inspelen op opkomende, crosssectorale beroepen. Door beter in te kunnen spelen op ontwikkelingen op de arbeidsmarkt wordt tegemoet gekomen aan de vraag vanuit het bedrijfsleven, in het bijzonder ten aanzien van innovatieve, opkomende cross-sectorale beroepen en kunnen deelnemers worden opgeleid voor deze beroepen van morgen. Uit dit experiment zal blijken of er behoefte is aan cross-over kwalificaties en of er aanleiding is om de mogelijkheid daartoe structureel te gaan regelen.
Voorbeeld : Cross-over Agri Food, 2016[1]
Innovatieve beroepen en opleiden
Het tempo waarin beroepen veranderen, verdwijnen en ontstaan, neemt toe. Er is, aldus Minister Bussemaker in haar schrijven aan de Tweede Kamer over dit onderwerp, een toenemende behoefte aan een responsief mbo. Een responsief mbo betekent dat onderwijsinstellingen, samen met het bedrijfsleven, beter kunnen inspelen op actuele ontwikkelingen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt. Op die manier kan sneller onderwijs worden aangeboden dat aansluit bij de banen van de toekomst.
Het is noodzakelijk dat opleidingen en de daaraan ten grondslag liggende kwalificaties aansluiten bij nieuwe (innovatieve) beroepen. De bestaande mogelijkheden om te komen tot een nieuwe kwalificatie hebben twee nadelen:
- Kwalificaties vallen onder slechts één domein, terwijl nieuwe beroepen in toenemende mate elementen van meerdere sectoren bevatten. Onderwijs en bedrijfsleven zoeken bijvoorbeeld naar een combinatie van kwalificaties in de opleidingsdomeinen ‘Zorg en welzijn’ en ‘Techniek en procesindustrie’ om een technisch verpleegkundige op te kunnen leiden of een combinatie van kwalificaties in de opleidingsdomeinen ‘Handel en ondernemerschap’ en ‘Informatie en communicatietechnologie’ om een nieuw beroep in de @-commerce beter vorm te kunnen geven;
- De procedure om te komen tot een geheel nieuwe kwalificatie vergt veel tijd. De doorlooptijd voor het opstellen van een nieuw kwalificatiedossier kan – als gevolg van de afstemming met landelijke partijen – minimaal oplopen tot meerdere jaren. Kortom, het innovatietempo ligt betrekkelijk laag.
Even een rondje bureaucratie in MBO Nederland
Een responsiever MBO betekent nog niet dat de ontwikkelsnelheid hiertoe omhoog gaat. We verkennen de hordes hierbij. De mogelijkheid om nieuwe kwalificaties tot stand te brengen die op het snijvlak van twee of meer domeinen liggen, maakt nl. nog geen deel uit van de nieuwe kwalificatiestructuur. Terwijl daar wel behoefte aan lijkt te zijn op de arbeidsmarkt. Bedrijven en onderwijsinstellingen verwachten dat er in toenemende mate beroepen opkomen die op meerdere sectoren betrekking hebben. Ook een adviesorgaan als de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) wijst indringend op het belang van adaptatie, ook voor het onderwijs. Ook wijst de WRR op het belang van soepele aanpassing van het stelsel aan wisselende omstandigheden op de arbeidsmarkt. Welke beroepen zich precies zullen gaan aandienen, is nu nog lastig te voorspellen. In het kader van dit experiment kan duidelijk worden in welke sectoren de beroepen zodanig veranderen dat behoefte is aan nieuwe cross-sectorale beroepsopleidingen. Denk maar eens aan de opkomst van Dance en allerlei nieuwe muziekvormen, waarbij programmeren, componeren en ontwerpen hand in hand gaan. Creatieve industrie en dan hebben we het nog maar over enkele voorbeelden.
DJ Chuckie 2015, oud-student ROC van Amsterdam
Bijzonderheden
- De mogelijkheid om nieuwe kwalificaties tot stand te brengen die op het snijvlak van twee of meer domeinen liggen, maakt echter nog geen deel uit van de nieuwe kwalificatiestructuur.
- Een soepele aanpassing van het stelsel aan wisselende omstandigheden op de arbeidsmarkt is dringend gewenst.
- Een andere factor is dat de huidige overlegstructuren, waarbinnen kwalificatiedossiers tot stand komen, zich er onvoldoende voor lenen om snel tot een geheel nieuwe kwalificatie te komen. Snelheid is echter wel noodzakelijk als het onderwijs adequaat wil kunnen inspelen op veranderingen op de arbeidsmarkt.
- Afwijking van de WEB (Wet Educatie Beroepsonderwijs) is allereerst nodig omdat bij cross-over kwalificaties de wijze van totstandkoming anders is.
- Cross-over kwalificaties komen tot stand bij beschikking, naar aanleiding van een aanvraag van een instelling.
- Een andere reden waarom van een aantal WEB-artikelen moet worden afgeweken, is dat volgens het wettelijke systeem een kwalificatie altijd onderdeel is van een kwalificatiedossier. Aan een cross-over kwalificatie komt echter geen kwalificatiedossier te pas.
- Met dit experiment wordt het mogelijk dat niet de SBB, maar de instellingen zelf een nieuwe kwalificatie samenstellen, in samenwerking met het bedrijfsleven.
- Hoewel de cross-over kwalificatie is opgebouwd uit delen van bestaande kwalificaties, wordt voldoende ruimte geboden om tot een nieuw geheel te komen. Het is van belang dat de cross-over kwalificatie een logische samenhang kent, in die zin dat de inhoud ervan aansluit bij een (opkomend) beroep op de arbeidsmarkt.
- Gedurende het experiment kunnen meerdere cohorten deelnemers de experimentele opleiding volgen. Bij de aanvraag wordt aangegeven om hoeveel cohorten het gaat. Uitgangspunt is hierbij dat de diplomering van studenten in een experimentele opleiding plaatsvindt binnen de looptijd van het experiment.
- Hoeveel cohorten er mogelijk zijn binnen het experiment, is afhankelijk van de vraag of het om 2-jarige, 3-jarige of 4-jarige opleidingen gaat en in welk jaar van het experiment de aanvraag wordt ingediend.
Tot zover alleen de hordes die genomen moeten worden om een aanvraag voor een experiment cross-over mbo voor te bereiden. Een responsiever MBO heeft wellicht ook een flexibeler kader nodig. Sommige combinaties liggen immers meer voor de hand dan we denken: ICT en zorg.
Marsroute
Na inwerkingtreding van dit besluit, zijn er twee routes voor de totstandkoming van kwalificaties:
- De reguliere route, waarbij kwalificatiedossiers/kwalificaties worden opgesteld door (landelijke sectorkamers binnen) de SBB.
- De experimentele cross-over route, waarbij kwalificaties door een onderwijsinstelling in samenwerking met het (regionale) bedrijfsleven worden samengesteld, op basis van delen van bestaande kwalificaties..
Voor het grootste deel van de kwalificaties is route A de geëigende weg, nu en in de toekomst. Route B kan gezien worden als een aanvullende route, die geschikt is voor het samenstellen van specifieke kwalificaties, die gericht zijn op innovatieve, snel opkomende, cross-sectorale beroepen. Ongeacht de route van totstandkoming (A of B) wordt de kwaliteit altijd getoetst door de Toetsingskamer SBB.
Niet teveel verantwoordelijk naar de instellingen, wel kwartetten.
Het is de bedoeling dat bij het tot stand brengen van een cross-over kwalificatie alleen wordt geput uit kwalificaties die tot stand zijn gekomen in het kader van de herziene Kwalificatiestructuur. Het is in het kader van dit experiment niet mogelijk nieuwe delen van kwalificaties op te stellen (met uitzondering van keuzedelen).
Aanvraagprocedure
Een instelling, die een experimentele opleiding wil verzorgen, dient bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) een aanvraag in voor het tot stand brengen van een cross-over kwalificatie en het verzorgen van de daarop gebaseerde experimentele opleiding. DUO zal de aanvragen van onderwijsinstellingen beoordelen. De Inspectie van het Onderwijs (IvhO) en de SBB brengen over de ingediende aanvragen adviezen uit, ten behoeve van die beoordeling. De SBB brengt over de ingediende aanvragen advies uit aan Onze minister, in de vorm van een ingangstoets en een eindtoets.
In eerste instantie wordt op basis van deze informatie de meerwaarde van de cross-over kwalificatie vastgesteld. Pas na een positief eerste advies van SBB wordt de aanvrager verzocht om de cross-over kwalificatie volledig uit te werken en in te dienen voor goedkeuring. Door de aanvraagprocedure getrapt in te richten in twee delen wordt voorkomen dat de aanvrager te maken krijgt met onnodige administratieve lasten. Voorts wordt van het bevoegd gezag een samenwerkingsovereenkomst met het bedrijfsleven gevraagd.
Voorwaarden
Kenmerken van een cross-over kwalificatie
De cross-over kwalificatie moet zijn opgebouwd uit delen van bestaande kwalificaties uit twee of meer domeinen. Hierbij kan geput worden uit alle bestaande kwalificaties van de herziene kwalificatiestructuur. Het uitgangspunt voor en de grondslag van een cross-over kwalificatie is altijd een beroep of groep van beroepen met cross-sectorale elementen.
Noodzaak van een cross-over kwalificatie
Indien het nieuwe beroep, waarop de cross-over kwalificatie is gericht, voor het grootste deel binnen één sector valt en de desbetreffende opleiding kan worden gerealiseerd door middel van een bestaande kwalificatie met inbegrip van keuzedelen, is een cross-over kwalificatie niet nodig en zal de aanvraag worden afgewezen. Wanneer een aanvraag betrekking heeft op een beroep, dat slechts in beperkte mate cross-sectorale elementen bevat, kan de opleiding voor dit beroep immers met behulp van een of meerdere keuzedelen worden vormgegeven. Pas wanneer het beroep in substantiële mate cross-sectorale elementen bevat, is het nodig om hiervoor een cross-sectorale kwalificatie samen te stellen.
Arbeidsmarktwaarde van een cross-over kwalificatie
Een aanvraag dient een toelichting op de arbeidsmarktrelevantie van de samen te stellen cross-over kwalificatie te bevatten. Hierbij dient aangegeven te worden voor welk beroep de kwalificatie zal opleiden en wat de arbeidsmarktrelevantie van de kwalificatie is. Arbeidsmarktrelevantie vereist dat de waarde voor de arbeidsmarkt verder reikt dan een incidentele vraag van een enkel bedrijf. Dit is van belang voor de duurzame inzetbaarheid van de deelnemer.
Betrokkenheid bedrijfsleven
Nauwe betrokkenheid van het (regionale) bedrijfsleven is vereist. Deze betrokkenheid wordt gewaarborgd via een samenwerkingsovereenkomst. Daarnaast dienen betrokken bedrijven garanties te bieden ten aanzien van praktijkplaatsen voor deelnemers die deelnemen aan een experimentele opleiding op basis van een cross-over kwalificatie. Een instelling die wil deelnemen aan het experiment zal een samenwerkingsovereenkomst moeten sluiten met één of meer opleidingsbedrijven of één of meer leerbedrijven met het oog op de garantie van praktijkplaatsen. Er moeten voldoende plaatsen beschikbaar zijn voor het beoogde aantal deelnemers per cohort bij de instelling. In de samenwerkingsovereenkomst zullen instellingen en hun partners ook met elkaar moeten aangeven hoe zij onverhoopte uitval van praktijkplaatsen opvangen.
Terugvaloptie
De aanvrager dient zorgt te dragen voor een terugvaloptie voor deelnemers, dat wil zeggen dat er een of meerdere niet-experimentele kwalificaties moeten zijn waarop deelnemers kunnen uitstromen. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn wanneer er problemen zijn met praktijkplekken of anderszins tijdens het traject geconstateerd wordt dat een overstap naar een andere opleiding wenselijk en/of noodzakelijk is.
Geen tekortkomingen in de kwaliteit
Om in aanmerking te komen voor deelname aan het experiment mag er geen sprake zijn van tekortkomingen in de kwaliteit. Het gaat dan in het bijzonder om door de betrokken onderwijsinstellingen verzorgde opleidingen gebaseerd op kwalificaties, waaruit geput zal worden bij het samenstellen van de cross-over kwalificatie.
De looptijd van het experiment
De looptijd van een experiment is wettelijk bepaald op maximaal 8 jaar. In het Besluit wordt verstaan onder experiment: de tijdelijke mogelijkheid om een cross-over kwalificatie tot stand te brengen en op basis daarvan een experimentele opleiding te geven. Het experiment cross-overs biedt de mogelijkheid om, indien aan de voorwaarden is voldaan, opleidingen op basis van een cross-over kwalificatie aan te bieden in de periode van 1 augustus 2017 tot 1 augustus 2025. Uitgangspunt bij het experiment cross-overs is dat binnen deze periode eveneens de diplomering plaats vindt.
Cross-overs in het MBO bieden kansen om het beroepsonderwijs een nieuwe impuls te geven de aansluiting met de (regionale) arbeidsmarkt een impuls te geven. Dat zorgvuldigheid hierbij geboden is, spreekt voor zich. Dat deze zorgvuldigheid soms omslaat in terughoudendheid is jammer. Deze terughoudendheid weerspiegelt zich deels in de opgetuigde bureaucratie rondom het MBO. De Minister geeft ruimte aan scholen en bedrijven, met de handrem binnen handbereik zullen we maar zeggen. Dat neemt niet weg dat cross-overs veel extra kansen bieden voor scholen, bedrijven en jongeren. Verzilveren van die kansen is de kunst om te vermijden dat nieuwe opleidingskansen verzanden in procedures.
Jan Engberts
DUAAL-XXL geeft raad en advies bij de uitvoering van kansen en mogelijkheden in het beroepsonderwijs. CROSS-OVER MBO en DUAAL-XXL, een logische combinatie.
Email: jan@duaal-xxl.nl[2]
Website : www.duaal-xxl.nl
Mobiel : 0653107777
[1] http://mikrocentrum.nl/kennis/nieuws/crossover-agri-food-maakindustrie-krijgt-vorm/
[2] DUAAL-XXL BV, Huizen, www.duaal-xxl.nl
