Samen leren : professionalisering en social learning!
Docenten willen ook leren, van en met elkaar!
Uitdaging
In Nederland dient zich een merkwaardige paradox aan: terwijl het opleidingsniveau van de ouders op het schoolplein steeds verder stijgt, daalt het opleidingsniveau van de leerkrachten gestaag en dat proces lijkt nog niet ten einde te zijn (1). De kwaliteitsverbetering binnen het onderwijs stagneert en er zijn te weinig uitblinkende leerlingen en studenten. Nederland raakt achterop bij landen waar het onderwijs en de leerprestaties wel op een duurzame wijze verbeteren (2). Om de kwaliteit van het onderwijs te verhogen zijn excellente leraren en schoolleiders nodig die het beste uit alle leerlingen halen (2). Die zijn er ongetwijfeld in voldoende mate, alleen hoe benutten we die kwaliteit en op welke wijze zorgen we ervoor dat jongeren daar wat aan hebben.
Betere leerprestaties
Een recente studie van het CPB (2013) laat daarbij zien dat professionaliseringsactiviteiten die gericht zijn op het lesgeven, resulteren in betere leerprestaties van de leerlingen (3). In de cao is daarom opgenomen dat leraren meer tijd, geld en ruimte krijgen om zich professioneel te blijven ontwikkelen. Docenten van het voortgezet onderwijs krijgen een vrij te besteden jaarlijks basisbudget van 600 euro en 83 klokuren voor deskundigheidsbevordering en scholing (4). In een rap tempo worden alle (overheids)middelen ingezet om de kwaliteit van docenten te verhogen en te registreren. Zo wordt gewerkt met een lerarenbeurs, waarbij leraren een beurs ontvangen om een bachelor- of master opleiding te volgen. Met behulp van de functiemix kunnen leraren doorgroeien naar een hogere leraarsfunctie met bijhorende beloning. Tevens kunnen alle bevoegde leraren zich inschrijven in het lerarenregister, hierin kunnen zij vastleggen welke activiteiten ze ondernemen op het gebied van professionalisering.
Het kabinet wil vanaf 2017 inschrijving in het lerarenregister verplichten (5). Maar zijn met deze acties en middelen het professionaliseringsprobleem opgelost? Is standaardisatie wel de oplossing?
Docent moet meer eigenaar zijn!
Het blijkt dat het effect van professionaliseringsactiviteiten in sterke mate afhangt van de docent en in hoeverre deze zich eigenaar voelt van zijn leerproces. Het initiatief en de verantwoordelijkheid voor professionaliseringsactiviteiten ligt nog teveel bij het bestuur van de school en de hr-afdeling, waardoor de rest van de organisatie zich weinig betrokken voelt (6). Docenten lijken wel te willen veranderen, maar willen liever niet veranderd worden. Slechts weinig instellingen beschikken over een adequaat en samenhangend scholingsplan waarin deskundigheidsbevordering is gekoppeld aan geconstateerde behoeften (2).
Daarnaast zijn veel professionaliseringsactiviteiten gericht op individuele medewerkers en te weinig op teams en de organisatie als geheel. Het creëren van draagvlak en gedeelde verantwoordelijkheid is een noodzakelijke opgave om professionalisering en onderwijsverbetering tot een succes te maken. Veelal zijn professionaliseringsactiviteiten gericht op de docent, waardoor de professionalisering van het management, het bestuur, de hr-afdeling, het team, en het niet onderwijzend personeel onderbelicht blijft (6).
Het is dus van groot belang dat:
- De leraar zich verantwoordelijk gaat voelen voor zijn professionalisering;
- Professionalisering wordt gekoppeld aan geconstateerde leerbehoeften;
- Professionalisering zich ook gaat richten op verschillende niveaus, teams en de organisatie als geheel;
- Er gezamenlijk draagvlak en verantwoordelijkheid komt voor professionalisering en onderwijsverbetering.
Oplossing: professionaliseren is ook samen leren!
In het jaarverslag van de Onderwijsinspectie (2013) geven leraren aan vooral te willen leren van elkaar (2). Uitwisseling van methodes en aanpak kan enorm nuttig zijn bij de omgang met een bepaalde klas, leerling of het werken met een bepaalde lesmethode. Daarnaast kan de betrokkenheid en motivatie van de lerende docent vergroot worden door in contact te komen met andere lerende docenten. Veel professionaliseringsactiviteiten zijn vaak gericht op kennisoverdracht en het individu. Het blijkt echter dat mensen niet alleen leren door simpelweg kennis aangereikt te krijgen, maar ook kennis construeren door middel van sociale interactie en ervaring. Dit wordt ook wel ‘social learning’ genoemd. Studies tonen aan dat in groepsverband kennis opdoen, kennis creëren en ontdekken vele malen effectiever is dan het alleen overbrengen van kennis (7).
Social learning als kans!Ä
Een onderwijsprofessional moeten we zien als iemand die de dialoog opzoekt, kennis en verantwoordelijkheid deelt, verantwoording aflegt aan collega’s, praat over de inhoud van het vak en de pedagogische opgave, vaardig is in het geven en ontvangen van feedback en open staat voor intervisie met zijn peers (7). Het is dus van belang om docenten met elkaar in contact te brengen en het gesprek met elkaar te laten aangaan, ook wel social learning. Er zijn verschillende middelen om social learning te faciliteren. Dezer tijden wordt veel gebruik gemaakt van online platforms zoals: Moodle, Blackboard, Aplia, Udemy en Curatr. Deze online platforms zijn op verschillende manieren in te richten, een bekende invulling is door middel van een MOOC. MOOC staat voor Massive Open Online Course en is een online ‘course’ waarvoor iedereen zich mag inschrijven.
Opbrengsten beginnen bottum-up
Wat zijn de opbrengsten wanneer er wordt gekozen om de docenten te professionaliseren door middel van een MOOC?
- Door middel van gezamenlijke opdrachten en discussiefora, wordt met elkaar geleerd en wordt de dialoog, gericht op de praktijk, bevorderd.
- Het bestuur, de hr-afdeling en niet onderwijzend personeel kunnen bij gezamenlijke opdrachten en gespreksvoering in de MOOC betrokken worden zodat professionalisering gericht is op al het personeel in de school en niet alleen de docenten.
- Kennisontwikkeling, onderzoek en reflectie kan hierdoor tevens plaatsvinden op alle niveaus in de organisatie (t.w. het individu, de teams en de gehele organisatie). Op deze manier kan er een verbinding worden gelegd tussen het individuele leren, het teamleren en het organisatie leren.
- Innovatieve ideeën kunnen van onderaf ontstaan (bottum-up). Korte lijnen tussen betrokkenen binnen de MOOC en weinig bureaucratie zorgen ervoor dat zaken sneller van de grond komen en er een groter draagvlak is.
- Onderwijsprofessionals krijgen de kans hun netwerk te vergroten, zij krijgen bijvoorbeeld kennis aangereikt van een collega die zij normaal weinig of nooit spreken.
- Onderwijsprofessionals worden meer eigenaar van hun eigen leerproces, zij bepalen zelf welke informatie zij op dat moment nodig hebben om hun werk goed te kunnen uitvoeren.
- Onderwijsprofessionals kunnen op elk moment leren (anytime / just in time / wanneer de docent er het meest gemotiveerd voor is) en op iedere plaats (anywhere / op de werkplek / in de trein / thuis / etc.) (8) en worden daarom meer eigenaar van hun eigen leerproces.We hebben een meer eigentijdse en innovatieve aanpak nodig op het terrein van professionalisering. Het lijkt erop dat docenten eveneens beter gefaciliteerd moeten worden. Natuurlijk leren onderwijsprofessionals van en met elkaar, door bijvoorbeeld het schrijven van blogs, het geven van feedback en het aangaan van de onderlinge dialoog. Een MOOC, of variant hierop, biedt de mogelijkheid om verschillende middelen en instrumenten gericht op professionalisering in te zetten. Daarnaast kunnen tijd en kosten worden bespaard; traditioneel opleiden is relatief duur. We zijn dus met professionalisering in Nederland wel op de goede weg, maar er kan best een tandje bij.
Jan Engberts
1. WRR-rapport: Naar een lerende economie, 2013
2. Jaarverslag 2013, Inspectie van het Onderwijs
3. CPB. Evaluatie pilot investeren in kwaliteit leraren, 2013
4. www.vo-raad.nl/themas/cao-vo, 2015
5. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/werken-in-het-onderwijs/kwaliteit-leraren
6. Leeuwendaal: Professionalisering is gedrag, over Professionalisering in het mbo, 2014
7. http://sociallearningrevolution.nl/social-learning-moocs-of-spocs/
